Polska pod zaborami – geneza i podział terytorium
Polska pod zaborami to okres w historii Polski obejmujący lata 1772–1918, który rozpoczął się wraz z pierwszym rozbiorem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Geneza rozbiorów Polski sięga XVIII wieku, gdy państwo polsko-litewskie pogrążało się w kryzysie wewnętrznym, osłabione politycznie i militarnie. Na tle słabości Rzeczypospolitej coraz większe znaczenie na arenie europejskiej zyskiwały trzy sąsiadujące mocarstwa: Prusy, Rosja i Austria. W wyniku ich wspólnych działań doszło do trzech kolejnych rozbiorów w latach 1772, 1793 i 1795, które doprowadziły do całkowitego zniknięcia Polski z mapy Europy.
Podział terytorium Polski po rozbiorach był strategicznie zaplanowany przez zaborców. W I rozbiorze w 1772 roku Rosja zagarnęła ziemie wschodnie, Austria zajęła Małopolskę wraz z Lwowem, a Prusy przejęły Pomorze Gdańskie bez samego Gdańska oraz część Kujaw. II rozbiór w 1793 roku był wynikiem porażek reform ustrojowych, takich jak Konstytucja 3 Maja, i pozwolił Rosji przejąć większość Ukrainy, a Prusom Wielkopolskę i Mazowsze z Warszawą. Ostateczny, III rozbiór Polski w 1795 roku zakończył istnienie suwerennego państwa polskiego – Austria zajęła resztki Małopolski i Lubelszczyzny, Rosja przejęła Litwę i resztę Białorusi, a Prusy – resztę Mazowsza i Podlasia.
Okres Polska pod zaborami oznaczał dla narodu polskiego znaczne ograniczenia polityczne, kulturowe i gospodarcze, a każdy z zaborców prowadził odrębną politykę względem ludności polskiej. Pomimo represji, Polacy podejmowali liczne próby walki o niepodległość, co znalazło wyraz w powstaniach narodowych oraz działalności konspiracyjnej i emigracyjnej. Zrozumienie genezy rozbiorów oraz terytorialnego podziału Polski jest kluczowe dla poznania kontekstu historycznego dążeń niepodległościowych i oporu wobec zaborców.
Powstania narodowe – heroizm i determinacja Polaków
W czasach rozbiorów Polski, kiedy państwo polskie zniknęło z mapy Europy na ponad 120 lat, naród polski nie zrezygnował z walki o niepodległość. Powstania narodowe były wyrazem heroizmu i determinacji Polaków, którzy mimo przewagi zaborców nie zamierzali pogodzić się z utratą suwerenności. Najważniejsze z nich – Powstanie Kościuszkowskie (1794), Powstanie Listopadowe (1830–1831) oraz Powstanie Styczniowe (1863–1864) – pokazały, jak głęboko zakorzenione były w społeczeństwie polskim ideały wolności, niezależności i patriotyzmu. Uczestnicy tych zrywów niepodległościowych, mimo braku odpowiedniego uzbrojenia i wsparcia politycznego z zagranicy, decydowali się na walkę zbrojną przeciwko potężnym armiom zaborców: Rosji, Prus i Austrii. Powstania narodowe w Polsce były symbolem nie tylko tragicznych losów narodu, ale i jego niewzruszonej woli przetrwania. Przykłady bohaterstwa, takie jak postawa Tadeusza Kościuszki, Emilii Plater, czy Romualda Traugutta, do dziś inspirują kolejne pokolenia. Dzięki takim aktom odwagi i poświęcenia Polska mogła odrodzić się w 1918 roku jako niepodległe państwo, a wspomnienie o walkach powstańczych stało się integralną częścią tożsamości narodowej Polaków.
Droga do niepodległości – wysiłki dyplomatyczne i militarne
Droga Polski do niepodległości w czasach rozbiorów była wieloaspektowa i łączyła zarówno zbrojny opór, jak i skomplikowane działania dyplomatyczne prowadzone na arenie międzynarodowej. Po trzecim rozbiorze w 1795 roku Rzeczpospolita formalnie przestała istnieć, jednak Polacy nie zrezygnowali z walki o niepodległość. Wysiłki militarne i dyplomatyczne podejmowane przez działaczy niepodległościowych stanowiły fundament odzyskania suwerenności w 1918 roku. Kluczowymi elementami tej strategii była organizacja insurekcji, tworzenie polskich formacji wojskowych za granicą oraz aktywność polityczna i dyplomatyczna na dworach europejskich.
Wśród najważniejszych działań militarnych, które wpisały się w walkę o niepodległość Polski, należy wymienić Insurekcję Kościuszkowską z 1794 roku – ostatni zryw niepodległościowy w okresie I Rzeczypospolitej, który miał na celu obronę niepodległości państwa przed ostatecznym rozbiorem. Choć zakończyła się klęską, pozostawiła trwałe dziedzictwo narodowowyzwoleńcze. Istotną rolę odegrały także Legiony Polskie we Włoszech, utworzone przez Jana Henryka Dąbrowskiego z pomocą Napoleona Bonapartego. To właśnie w nich po raz pierwszy pojawiła się „Pieśń Legionów Polskich”, która później stała się hymnem narodowym Polski.
Równolegle z działaniami zbrojnymi prowadzone były intensywne zabiegi dyplomatyczne. Polscy przedstawiciele polityczni, tacy jak książę Adam Jerzy Czartoryski, prowadzili negocjacje z mocarstwami europejskimi – Rosją, Prusami, Austrią, a także Francją i Wielką Brytanią – domagając się uznania prawa Polski do istnienia jako niepodległego państwa. Szczególne znaczenie miała działalność polityczna Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego w czasie I wojny światowej. Dmowski reprezentował Komitet Narodowy Polski w Paryżu i przekonywał państwa Ententy do poparcia sprawy polskiej, natomiast Paderewski, dzięki światowej sławie pianisty, miał duży wpływ na opinię publiczną i elitę polityczną w USA oraz został emisariuszem u prezydenta Woodrowa Wilsona.
Wysiłki dyplomatyczne przyniosły efekt w postaci ogłoszenia przez prezydenta Wilsona tzw. 14 punktów w 1918 roku, z których trzynasty przewidywał utworzenie niepodległego państwa polskiego z dostępem do Bałtyku. Uwarunkowania geopolityczne kończącej się I wojny światowej oraz działania militarne i polityczne prowadzone przez Polaków sprawiły, że 11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niebytu państwowego. To wydarzenie było kulminacją wielu lat wysiłków militarnych, jak i dyplomatycznych, które pozwoliły Polakom ponownie zaistnieć na mapie Europy.
